Διημερίδα "Πραγματολογικά Μόρια στην Προφορική Επικοινωνία"

24-25 Ιουνίου 2019
Θεσσαλονίκη

Το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη] του Α.Π.Θ., στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του για τον προφορικό λόγο και του ερευνητικού προγράμματος Γλωσσική Διεπίδραση και Ανάλυση Συνομιλίας, διοργάνωσε την τρίτη διημερίδα για την ελληνική γλώσσα στην προφορική επικοινωνία στις 24-25 Ιουνίου 2019 στη Θεσσαλονίκη. Αντικείμενο της διημερίδας ήταν τα Πραγματολογικά Μόρια στην Προφορική Επικοινωνία.

Στη μελέτη της νεοελληνικής γλώσσας, τα ‘μόρια’ (μικρές άκλιτες λέξεις, π.χ. άραγε, αφού, δα, κιόλας, μπα, να, όχι) βγήκαν από την αφάνεια ήδη από τη δεκαετία του 1950 με τη Νεοελληνική Σύνταξι (της δημοτικής) του Αχ. Τζάρτζανου, όπου είναι άμεσα αναγνωρίσιμη η πολυλειτουργικότητα και η ανομοιογένειά τους ως προς τη γραμματική κατηγορία (σύνδεσμοι, επιρρήματα, επιφωνήματα, προθέσεις). Η σύγχρονη γλωσσολογική έρευνα ανέδειξε διαγλωσσικά πλήθος στοιχείων με παρόμοια χαρακτηριστικά, επισημαίνοντας την απουσία (ή υποχώρηση) αναφορικής σημασίας τους προς όφελος διεπιδραστικών, δομικών-οργανωτικών κ.ά. λειτουργιών.

Οι ποικίλες οπτικές γωνίες, οι διαφορετικές θεωρητικές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις των ερευνητών/τριών καθώς και η εστίασή τους σε, εν μέρει, διαφορετικά φαινόμενα αντανακλώνται στην πανσπερμία των χρησιμοποιούμενων όρων, όπως λ.χ. Abtönungspartikel (Weydt 1969), discourse markers (Schiffrin 1987, Fraser 1990, Jucker & Ziv 1998, Fischer 2013, Maschler & Schiffrin 2015), utterance particles (Luke 1990), pragmatic particles (Östman 1995, Foolen 1996, Beeching 2002), pragmatic markers (Brinton 1996, Andersen 2001, Aijmer 2013), modal particles (Aijmer 1997, Waltereit 2001), discourse particles (Aijmer 2002, Fischer 2006), interactional particles (Morita 2005), ή απλώς particles (Heritage & Sorjonen 2018). Ο όρος πραγματολογικά μόρια, που επιλέγεται εδώ, επιδιώκει αφενός να καλύψει όλο το φάσμα γλωσσικών στοιχείων/δομών με δεικτικό και μεταεπικοινωνιακό χαρακτήρα και αφετέρου να χρησιμεύσει ως υπερώνυμο των παραπάνω όρων χωρίς δεσμεύσεις ως προς επιμέρους οριοθετήσεις και κατηγοριοποιήσεις τους.

Η εφετινή διημερίδα φιλοξένησε και ορισμένες ομιλίες αφιερωμένες στα πραγματολογικά μόρια άλλων γλωσσών, ώστε τα ελληνικά δεδομένα να ενταχθούν σε μια διαγλωσσική προοπτική.

Στη διημερίδα προσκλήθηκε και συμμετείχε ως κύριoς ομιλητής ο Ομότιμος Καθηγητής

John Heritage (University of California at Los Angeles).

Επιπλέον, συμμετείχαν οι ειδικοί επί του θέματος Galina Bolden (Αναπλ. Καθηγήτρια, Rutgers University), Yael Maschler (Καθηγήτρια, University of Haifa), Geoffrey Raymond (Καθηγητής, University of California at Santa Barbara).

Στόχος της διημερίδας ήταν να εξετάσει συστηματικά τις λειτουργίες των πραγματολογικών μορίων της νεοελληνικής σε καθημερινές ή θεσμικές περιστάσεις επικοινωνίας. Μερικά από τα ζητήματα που μας απασχόλησαν ήταν:

η θέση ενός πραγματολογικού μορίου στη συνεισφορά
η λειτουργία του σε μια συγκεκριμένη θέση
οι προσωδιακές του διαφοροποιήσεις
η σχέση θέσης και λειτουργίας
ενδεχόμενα κοινά στοιχεία (‘πυρηνική σημασία’) των διαφορετικών λειτουργιών
το αλληλουχικό περιβάλλον εμφάνισης των μορίων
οι επιπτώσεις του ευρύτερου συμφραστικού πλαισίου (είδος λόγου, περίσταση επικοινωνίας, είδος δραστηριότητας σε εξέλιξη)
οι πράξεις, στην πραγμάτωση των οποίων συμβάλλουν τα μόρια
συνδυασμοί μορίων
υποκατηγορίες πραγματολογικών μορίων

Βιβλιογραφία

Aijmer, K. 1997. I think– an English modal particle. In Modality in Germanic languages: Historical and Comparative Perspectives, T. Swan & O. Jansen Westwik (eds), 1–47. Berlin: Mouton de Gruyter.

Aijmer, K. 2002. English Discourse Particles: Evidence from a Corpus. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.

Aijmer, K. 2013. Understanding Pragmatic Markers: A Variational Pragmatic Approach. Cambridge: Cambridge University Press.

Andersen, G. 2001. Pragmatic Markers and Sociolinguistic Variation: A Relevance-Theoretic Approach to the Language of Adolescents. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.

Beeching, K. 2002. Gender, Politeness and Pragmatic Particles in French. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.

Brinton, L. J. 1996. Pragmatic Μarkers in English: Grammaticalization and Discourse Functions. Berlin: Mouton de Gruyter.

Fischer, K. (ed.). 2006. Approaches to Discourse Particles. Amsterdam: Elsevier.

Fischer, K. 2013. Discourse markers. In Encyclopedia of Applied Linguistics, C. A. Chapelle (ed.), 1956-1960. Hoboken, NJ: Wiley-Blackwell.

Foolen, A. 1996. Pragmatic Particles. In Handbook of Pragmatics, J. Verschueren, J.-O. Östman, J. Blommaert & C. Bulcaen (eds), 1–24. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.

Fraser, B. 1990. An approach to discourse markers. Journal of Pragmatics 14: 383-395.

Heritage, J. & M.-L. Sorjonen (eds). 2018. Between Turn and Sequence: Turn-initial Particles across Languages. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.

Jucker A. & Y. Ziv (eds.) 1998. Discourse Markers: Descriptions and Theory. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.

Luke, K. K. 1990. Utterance Particles in Cantonese Conversation. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.

Maschler, Y. & D. Schiffrin. 2015. Discourse markers: Language, meaning, and context. In The Handbook of Discourse Analysis, 2nd edn, D. Tannen, H. E. Hamilton & D. Schiffrin (eds), 189–221. Chichester: John Wiley & Sons.

Morita, E. 2005. Negotiation of Contingent Talk: The Japanese Interactional Particles ne and sa. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.

Östman, J.-O. 1995. Pragmatic particles twenty years after. In Organization in Discourse. Proceedings from the Turku Conference (Anglicana Turkuensia 14), B. Wårvik, S.-K. Tanskanen & R. Hiltunen (eds), 95-108. University of Turku.

Schiffrin, D. 1987. Discourse Markers. Cambridge: Cambridge University Press.

Waltereit, R. 2006. Abtönung: Zur Pragmatik und historischen Semantik von Modalpartikeln und ihren funktionalen Äquivalenten in romanischen Sprachen. Tübingen: Niemeyer.

Weydt, H. 1969. Abtönungspartikel: Die deutschen Modalwörter und ihre französischen Entsprechungen. Bad Homurg: Gehlen.