Βέλθανδρος και Χρυσάντζα

Το έμμετρο ερωτικό-περιπετειώδες μυθιστόρημα ή μυθιστορία Βέλθανδρος και Χρυσάντζα, που σώζεται σε ένα μόνο, σύμμικτο χειρόγραφο του 16ου αι., συνεχίζει την παράδοση των υστεροβυζαντινών δημωδών ερωτικών διηγήσεων του 14ου αι. (κυρίως του Καλλίμαχος και Χρυσορρόη, έργου που ο Βέλθανδρος φαίνεται να το προϋποθέτει, και με το οποίο διαλέγεται δημιουργικά και, κατά τόπους, σχεδὀν παρωδικά). Η αρχική σύνταξη του Βέλθανδρου δεν μπορεί να προσδιοριστεί χρονικά με βεβαιότητα, φαίνεται όμως ότι το σωζόμενο κείμενό του έχει δεχτεί επεξεργασία και από τον γνωστό ροδίτη ποιητή του β´ μισού του 15ου αι. Μανόλη Λιμενίτη.

Στο έργο παρακολουθούμε τις νοτιομικρασιατικές, κυρίως, περιπέτειες του ξενιτεμένου Βέλθανδρου, δευτερότοκου και ταλαιπωρημένου από τον πατέρα του βασιλόπουλου του «κράτους των Ρωμαίων», και της μοναχοκόρης του ρήγα της Αντιόχειας Χρυσάντζας· περιπέτειες κάποτε και τραγικές, από τις οποίες άλλες διαδραματίζονται σε χρόνους και τόπους μιας υποτιθέμενης ιστορικής «πραγματικότητας» και άλλες στο επίπεδο του «φαντασιακού» ή «ονειρικού» (φλόγινο ποτάμι, Ερωτόκαστρο). Πάντως, και στο αφήγημα αυτό η ερωτική σχέση έχει «ευτυχές τέλος», στεφανωμένο μάλιστα και με άνοδο στον θρόνο· μολονότι από την πλοκή δεν λείπει ο Θάνατος, αυτός έχει ισχύ μόνο πάνω σε δευτερεύοντα πρόσωπα, ενώ αναμφισβήτητος νικητής και κυρίαρχος είναι ο Έρωτας.

Στην Εισαγωγή της νέας φιλολογικής έκδοσης του έργου (αρτιότερης από όλες τις – πολλές – προηγούμενες), ο επιμελητής, καθηγητής του Ε.Κ.Π.Α. Γιάννης Πολέμης, προσεγγίζει τη χειρόγραφη παράδοση, το ζήτημα της πατρότητας, τις διακειμενικές σχέσεις, την πλοκή, σύνθεση, δομή και τα μοτίβα, τις πηγές και απηχήσεις, τη γλώσσα και στιχουργία του ποιήματος. Η έκδοση του Κειμένου και η αντικριστή μετάφραση στη σύγχρονή μας νεοελληνική ακολουθούνται από εκτενή Σχόλια στο Κείμενο, που εξετάζουν πολλά και ποικίλα προβλήματα αποκατάστασης και ερμηνείας του. Πριν από την Επιλογή βιβλιογραφίας, και σε Επίμετρο, παρατίθενται άλλα κείμενα με σημεία επαφής με τον Βέλθανδρο: σχολιασμένη επανέκδοση του λογιότερου ποιήματος του ιερομόναχου Ματθαίου για την πόλη Θεοδωρώ της Κριμαίας (τέλη του 14ου αι.)· επανέκδοση μιας πεζής, συμβολικής αφήγησης του Νείλου Μαλιασσηνού, μάλλον των αρχών του ίδιου αιώνα· μετάφραση αποσπάσματος μιας ποιητικής σύνθεσης του μεγάλου πέρση μυστικού του 13ου αι. Τζελαλεντίν Ρουμί· και σχολιασμένη ανατύπωση αποσπασμάτων μιας («κατοχικής») κωμωδίας του Αλέξη Σολομού, που μεταποιεί πρωτότυπα όσο και τολμηρά τον (αρκετά αγαπητό ώς και τα μέσα του 20ού αι.) Βέλθανδρο.