Επιστημονικά υπεύθυνος:
Γιώργος Κεχαγιόγλου, ομότιμος καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Ερευνητική ομάδα:
Δρ. Αγγελική Λούδη, ερευνήτρια
Κωνσταντίνος Τσιγάνης (υποψήφιος διδάκτωρ), συνεργάτης 

Το ερευνητικό αυτό πρόγραμμα εκπονείται από τον Οκτώβριο του 2007. Στόχος του είναι, σε πρώτη φάση, η αναζήτηση, συγκέντρωση και φωτοτύπηση των διαθέσιμων έντυπων λεξικών και γλωσσαρίων (αυτοτελών είτε ενταγμένων μέσα σε έντυπες εκδόσεις κειμένων) που αφορούν γλωσσικό υλικό νεοελληνικών κειμένων της περιόδου από τα τέλη του 17ου αιώνα (άρα ύστερα από την περίοδο που καλύπτεται από το Λεξικό της μεσαιωνικής ελληνικής δημώδους γραμματείας του Εμμ. Κριαρά) ώς την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους (περ. αρχές της δεκαετίας του 1830). Κατόπιν, η αποδελτίωση γλωσσικού υλικού κειμένων για τα οποία δεν διαθέτουμε γλωσσάρια/λεξιλόγια.

Απώτερος στόχος του προγράμματος είναι να δημιουργηθεί ένα επαρκές αρχείο (λεξιλογική βάση δεδομένων), το οποίο θα χρησιμεύσει για τη συγκρότηση ενός (ηλεκτρονικού αρχικά, έντυπου στη συνέχεια) ερμηνευτικού Λεξικού της Νεοελληνικής Γραμματείας αυτής της περιόδου.

Επιστημονικά Υπεύθυνος:
Χρήστος Τζιτζιλής, ομότιμος καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Ερευνητική ομάδα:
Δρ. Ε. Παπαδάμου, αποσπασμένη εκπαιδευτικός 

Το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, ύστερα από πρόταση του Χρήστου Τζιτζιλή, καθηγητή Ιστορικής και Βαλκανικής γλωσσολογίας του Α.Π.Θ. και επιμελητή του τόμου Νεοελληνικές διάλεκτοι, αποφάσισε το 2007 την προετοιμασία και δημοσίευση ενός συλλογικού τόμου με τίτλο Αρχαίες ελληνικές διάλεκτοι, ο οποίος θα εκδοθεί ταυτόχρονα στα αγγλικά και στα ελληνικά.

Σκοπός του Ινστιτούτου δεν είναι απλώς να παρουσιαστούν σήμερα, πάνω από 55 χρόνια μετά την έκδοση του κλασικού έργου του C. D. Buck, The Greek Dialects (1955), τα πορίσματα της τρέχουσας έρευνας στο πεδίο της αρχαίας ελληνικής διαλεκτολογίας αλλά και να προστεθεί σε αυτό μια νέα διάσταση: η εξέταση της αρχαίας ελληνικής και των διαλέκτων της υπό το φως των μεσαιωνικών και νεοελληνικών διαλέκτων.

Στη συγγραφή του τόμου συμμετέχουν διεθνώς καταξιωμένα ονόματα από τον χώρο της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και φιλολογίας. Ο τόμος, έκτασης περίπου 800 σελίδων, την επιμέλεια του οποίου έχουν αναλάβει οι καθηγητές Αntonin Bartoněk (University of Brno) και Xρήστος Τζιτζιλής (Α.Π.Θ.), σχεδιάζεται να περιλαμβάνει την επισκόπηση της έως τώρα έρευνας, την ιστορική εξέλιξη, τις επαφές και την κατάταξη των αρχαίων ελληνικών διαλέκτων, μια συστηματική γραμματική τους, καθώς και τη διεξοδική περιγραφή και ανάλυση των επιμέρους γεωγραφικών διαλέκτων (π.χ. της αργολικής, της αρκαδικής, της αχαϊκής, της βοιωτικής, της θεσσαλικής κτλ.) αλλά και των λογοτεχνικών και κοινωνικών ποικιλιών της ελληνικής από την αρχαιότητα μέχρι και την ελληνιστική περίοδο. Ο τόμος θα συνοδεύεται επίσης από εξαντλητική βιβλιογραφία, ενδεικτικά αρχαία διαλεκτικά κείμενα, πολυσέλιδα ευρετήρια όρων και πραγμάτων, αναλυτικούς χάρτες κτλ.

Σε μια δύσκολη συγκυρία για τις ελληνικές σπουδές στο εξωτερικό, όπου οι έδρες της ελληνικής φιλολογίας και γλώσσας (αρχαίας, μεσαιωνικής και νέας) λιγοστεύουν στα ξένα πανεπιστήμια, το βιβλίο αποτελεί αφορμή ανανέωσης του διεθνούς ενδιαφέροντος για την αρχαία ελληνική και τις ποικιλίες της.

Επιστημονικά υπεύθυνος:
Γιώργος Παπαναστασίου, διευθυντής του Ινστιτούτου 

Ερευνητική ομάδα:
Κική Τσαλακανίδου (υποψήφια διδάκτωρ), συνεργάτρια

Η Βιβλιογραφία για την Ελληνική Γλώσσα παρέχει τη δυνατότητα (απλής και σύνθετης) αναζήτησης βιβλιογραφικών δεδομένων που αφορούν την ελληνική γλώσσα και τη συγχρονική ή διαχρονική περιγραφή της. Περιλαμβάνει περίπου 24.000 τίτλους.

Μεγαλύτερη βαρύτητα δίνεται στην περιγραφή της ελληνικής από την ελληνιστική περίοδο ως σήμερα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αγνοούνται δεδομένα που αφορούν παλαιότερες περιόδους της γλώσσας, κυρίως όταν αυτά θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα στους μελετητές της νέας ελληνικής.

Η αναζήτηση μπορεί να γίνει με βάση τα εξής στοιχεία: όνομα συγγραφέα, τίτλο, τόμο (περιοδικού, συλλογικής έκδοσης, πρακτικών συνεδρίου), έτος έκδοσης, θέμα, γλώσσα. Στα αποτελέσματα αναζήτησης αναφέρονται, επιπλέον ο τόπος έκδοσης, ο εκδοτικός οίκος, βιβλιοκρισίες και άλλες πληροφορίες, π.χ. επανεκδόσεις ή ανατυπώσεις.

 Επιστημονικά υπεύθυνη:
Θεοδοσία-Σούλα Παυλίδου, καθηγήτρια
του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Ερευνητική ομάδα:
Δρ. Ελένη Γιαλαμπούκη, ερευνήτρια
Δρ. Αγγελική Αλβανούδη, συνεργάτρια 

Το ερευνητικό πρόγραμμα Γλωσσική Διεπίδραση και Ανάλυση Συνομιλίας έχει τρεις βασικούς, και αλληλένδετους, στόχους:
α) τη μελέτη της ελληνικής γλώσσας από τη σκοπιά της Ανάλυσης Συνομιλίας,
β) την ανάπτυξη του Corpus Προφορικού Λόγου του ΙΝΣ,
γ) την εκπαίδευση ερευνητριών/τών στη θεωρία και την πράξη της Ανάλυσης Συνομιλίας.

Ανάλυση Συνομιλίας

Η Ανάλυση Συνομιλίας, με καταβολές στην εθνομεθοδολογία, εστιάζεται στην καθημερινή συνομιλία ως κοιτίδα συγκρότησης της κοινωνικής πραγματικότητας και επιδιώκει να συλλάβει τις 'μεθόδους' με τις οποίες τα ίδια τα συνομιλούντα άτομα δημιουργούν, από εκφώνημα σε εκφώνημα, την κανονικότητα της γλωσσικής διεπίδρασης.

Προϋπόθεση για τη μελέτη της συνομιλίας, και γενικότερα της γλωσσικής διεπίδρασης, συνιστά η καταγραφή της συνομιλιακής πραγματικότητας (ηχογράφηση, βιντεοσκόπηση) και η πιστή απεικόνιση του ήχου σε γραφή (απομαγνητοφώνηση). Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζονται δύο ζητούμενα: α) να έχουν οι ερευνήτριες/τές στη διάθεσή τους τα ίδια ακριβώς δεδομένα για την ανάλυση, όπως και τα συνομιλούντα άτομα κατά την παραγωγή και την ερμηνεία του λόγου, β) να είναι ελέγξιμα τα πορίσματα της ανάλυσης από ολόκληρη την επιστημονική κοινότητα.

Για την Ανάλυση Συνομιλίας η απομαγνητοφώνηση δεν αποτελεί μια μηχανιστική διαδικασία (πρβ. π.χ. σχετικά λογισμικά που κυκλοφορούν στο εμπόριο), αλλά ούτε περιορίζεται στην απόδοση του περιεχομένου (πρβ. π.χ. έντυπες δημοσιογραφικές συνεντεύξεις). Αντίθετα, η 'μετάφραση' του ήχου σε γραφή απαιτεί θεωρητική επεξεργασία και ανάλυση, προϋποθέτει ανάλογη κατάρτιση, και χρήζει πολλαπλών 'διορθώσεων' από διαφορετικά άτομα.

Corpus Προφορικού Λόγου

Το Corpus Προφορικού Λόγου του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών (Ιδρύματος Μ. Τριανταφυλλίδη) εμπίπτει στο ερευνητικό πρόγραμμα Γλωσσική Διεπίδραση και Ανάλυση Συνομιλίας του Ινστιτούτου με επιστημονικά υπεύθυνη την καθηγήτρια Θ.-Σ. Παυλίδου. Αναπτύχθηκε πρωταρχικά με στόχο την ποιοτική ανάλυση της γλώσσας και της γλωσσικής επικοινωνίας, κυρίως από τη σκοπιά της Ανάλυσης Συνομιλίας, γεγονός από το οποίο απορρέουν και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Μέρος όμως του Corpus μπορεί να χρησιμοποιηθεί online και για ποσοτική ανάλυση.

Περισσότερα...

Δραστηριότητες στο πλαίσιο του προγράμματος 
Γλωσσική Διεπίδραση και Ανάλυση Συνομιλίας 

Διημερίδες

• Η ελληνική γλώσσα στην προφορική επικοινωνία, 18-19 Σεπτεμβρίου 2014
• Ερωτήσεις-απαντήσεις στην προφορική επικοινωνία, 13-14 Οκτωβρίου 2016
• Τα πραγματολογικά μόρια στην προφορική επικοινωνία, 24-25 Ιουνίου 2019

Επισκέψεις ειδικών για συνεργασία στη Θεσσαλονίκη

• Prof. Gene Lerner (UC at Santa Barbara), 6-12 Μαΐου 2012
• Prof. Geoffrey Raymond (UC at Santa Barbara), 14-17 Μαΐου 2017

Διδακτορικές διατριβές που εκπονήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος
Γλωσσική Διεπίδραση και Ανάλυση Συνομιλίας
(επόπτρια: Θ.-Σ. Παυλίδου)

Αλβανούδη, Α. 2013. Η Κοινωνική και Γνωσιακή Διάσταση του Γραμματικού Γένους. Αδημοσίευτη Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Καπελλίδη, X. 2011. Υποκειμενικότητα και Αυτο-παρουσίαση στη Συνομιλιακή Διεπίδραση. Αδημοσίευτη Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Καραφώτη, Ε. 2014. Ευγένεια, Αγένεια και το Πρόσωπο του Ομιλούντος Ατόμου. Αδημοσίευτη Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.